Category: Էկոլոգիա

Արդյունաբերությունը Խորհրդային Հայաստանում, խորհրդային կարգերի հաստատումից հետո Հայասնանի տնտեսական-մշակութային դեմքը սկսեց արագորեն փոխվել։ Մեր հանրապետության աշխատողներն անցել էին մի ճանապարհ, որն սկսվում է Ձորագէսից ու Շիր-կանալից, Գյումրու տեքստիլ կոմբինատի առաջին արտադրամասերից և հասնում մինչև Մեծամորի ատոմակայանն ու Արփա-Սևան թունելը, այսօրվա արդյունաբերական առաջնակարգ ձեռնարկությունները։

Հանրապետության տնտեսության առաջատար ճյուղը դարձել էր արդյունաբերությունը, որի հետ էր կապված բնակչության մեծամասնության գործունեությունը։ Արդյունաբերական վայրերում էր համակենտրոնացած բնակչության կեսից ավելին։

1977 թվականին արդյունաբերության համախառն արտադրանքի ծավալը 1913 թվականի համեմատությամբ ավելացել էր 311 անգամ։ Ներկայումս հասարակական ամբողջական արդյունքի մեջ արդյունաբերության բաժինը կազմում է 67 տոկոս։ Այժմ արդյունաբերությունը երկու տարում ավելի շատ արտադրանք է տալիս, քան ստացվել էր ամբողջ 1913 թվականի ընթացքում։

1. Առաջին անգամ երկրաշարժերի բացատրությունը երկրի ընդերքում որոնելու վարկածն արտահայտել է հին հույն փիլիսոփա Արիստոտելը։ Նա համարում էր, որ Երկրի վրա առաջացող քամիները ճեղքերի և քարանձավների միջոցով մտնելով Երկրի ընդերք, այնտեղ առկա կրակի պատճառով ուժեղանում են և սկսում ճանապարհ որոնել դեպի Երկրի մակերևույթ, հենց դրա ժամանակ էլ տեղի են ունենում երկրաշարժերը։
2. Երկրաշարժերը ըստ առաջացման բնույթի լինում են բնական և տեխնածին: Բնական Երկրաշարժերը կապված են երկրակեղևում տեկտոնական շարժումներով: Տեխնածին երկրաշարժերը կապված են մարդկային գորգունեության հետ:
   Օրինակ՝ Հայստանի տարածքում են առավել ուժեղ և առավել տարածված են տեկտոնական երկրաշարժերը: 1988 թ.-ին Հայաստանում կատարվեց 7,5-8 բալանոց երկրաշարժ, որը առաջացրեց բազմաթիվ տների փլուզումներ:
3. Աղետը ընդհանրապես ունի բացասական ազդեցություն: Դրանց հետևանքով տուժվում են և մարդիկ և տվյալ տարածքի բուսական և կենդանական աշխարհը:
   Օրինակ հրաբուխի ժամանակ լավայի արտահոսքը կարող է տվյալ տարածքի բուսական և կենդանական աշխարհը ոչնչացնել: Փոխվելով տվյալ տարածքի բնակլիամայական և հողային ռեսուրսները այն բացսական կազդի էկո համակարգի գօյության վրա:
4. Բնական աղետների դեմ մարդը պայքարել չի կարող, բայց մարդը պետք է տեղյակ լինի այդ աղետներից պաշտշանվելու և դիմակայելու օրենքների: Տեխնածին աղետների առաջացումը մարդը կարող է կանխել իր ճիշտ ապրելակերպի և շրջապատի նկատմամբ սրտացավ վերաբերմունքով:

Էկոհամակարգի հատկանիշներն են  ՝ ինքնավերականգնումը, փոփոխությունները և կլիման :Առանց հատկանիշների էկոհամակարգի բնականոն հունը կխախտվի: Օրինակ ՝ ծառը կտրեն, ապա ժամանակի ընթացքում այն վերականգնվելով հավասարակշռում է էկոհամակարգի իր բաղկացուցիչ մասը:

Մեզ շրջապատող էկոհամակարգերից են ՝ անտառը,ծովը, գետը և այլն: Օրինակ ՝ անտառի, ծովի, գետի առանձնահատկությունները կայանում են նրանում, որ նրանք ունեն կենդանական ու բուսական բազմատեսակ աշխարհ:

Մարդը կարող է ազդել մեզ շրջապատող էկոհամակարգի վրա, քանի որ վերջ ի վերջո մարդը հանդիսանում է էկոհամարգի անբաժանելի մաս: Ամեն ինչ սահմանափակվում է մարդով և վատապես ազդելով նրա վրա, ազդում է նաև ինքն իր վրա:

Էներգիայի հոսքը դիտվում է, որպես ավտոտրոֆ օրգանիզմներին էներգիայի փոխանցում դրսից, այնուհետև սննդային շղթայով անցնում էր մեկ մակարդակից՝ մյուսին: Եթե էկոհամակարգում բացակայեր էներգիայի հոսքը, ապա չէին իրագործվի կենսական ռեակցիաներ:

Ֆոսֆորի բացակայության դեպքում կենդանիների և բույսերի մեջ ընթացող նյութերի  փոփոխություն տեղի չի ունենա, մարդու օրգանիզմում ոսկրային հյուսվածքները կթուլանան, առանց ֆոսֆորի հնարավոր չէ սպիտակուցի սինթեզը:

Ածխածնի բացակայությունը կարող է հանգեցնել բույսերի հյուծմանը, օդի վերացմանը, օրգանական նյութերի նվազեցմանը: Քանի որ ածխածնի բացակայության դեպքում չի կատարվի ֆոտոսինթեզ, օրգանական նյութերի առաջացում և օդի բացակայություն:

Մարդու առողջության կարևորագույն գրավականը համարվում է առողջ սնունդը, ուղիղ կապ է հաստատաված սննդամթերքի ու մարդու առողջության միջև: Չնայած այս հանգամանքին այսօր էլ առողջ սննդի հարցը մնում է առաջնային ու պահանջում հրատապ լուծումներ: Սննդի հիմնական աղտոտիչներն են` նիտրատները, սննդային հավելումները և կենդանիների կերային հավելումները:

Հավելումներից շատերը վտանգավոր են մարդու առողջության համար: Մի շարք հավելումներ  թուլացնում են օրգանիզմի դիմադրողականությունը որոշ հիվանդությունների նկատմամաբ, որոշներ ունեն քաղծկեղածին և արատածին ազդեցություն: Դրանք հատկապես վտանգավոր են երեխաների համար: Այդ պատճառով մի շարք սննդային հավելումներ ուղղակի արգելված են:

Ժամանակակից արդյունաբերական եղանակներով ստացված սննդամթերքը հանդիսանում է մարդկանց ալերգիկ հիվանդությունների առաջացման պատճառ:

Քանի որ մարդը հանդիսանում է սննդային շղթայի վերջին օղակը, ապա հենց նրա օրգանիզմում են կուտակվում  սննդային շղթայում եղած գրեթե բոլոր վտանգավոր նյութերը:

Բնական միջավայրի, մարդկանց, բուսական և կենդանական աշխարհի վրա  աղտոտիչների վնասակար ազդեցությունը։ Տարբեր ու բազմազան են աղտոտման տեսակները, քիմիական միացությունների և խառնուրդների արտանետումները   մթնոլորտ, արտադրական և կոմունալ-կենցաղային թափոնների թափանցումը ջրային միջավայր, լանդշաֆտների աղտոտումը, արտադրական և կենցաղային աղմուկի մակարդակի բարձրացումը և ջերմության կուտակումը մթնոլորտում։

Տեսակներ

Տարբերում են բնածին և մարդահարույց աղտոտում։

Բնածին աղտոտումը տեղի է ունենում բնական երևույթների (երկրաշարժեր,  հրաբուխներ, ջրհեղեղներ, հրդեհներ, փոթորիկներ, սողանքներ)։

Մարդահարույցը՝ մարդու գործունեության (արդյունաբերական, գյուղատնտեսական, տրանսպորտային, կենցաղային, ռազմական և այլն) հետևանքով։

Տարբերում են աղտոտման հետևյալ ձևերը՝

1. Քիմիական աղտոտում՝  պեստիցիդների, հանքային պարարտանյութերի, թունավոր գազերի, ծանր մետաղների, ճառագայթաակտիվ, իզոտոպների, ֆտորի միացությունների, սինթետիկ լվացամիջոցների ներգործության հետևանք է։
2. Կենսաբանական աղտոտում՝ որն առաջանում է հիվանդածին միկրոօրգանիզմների (բակտերիաներ, վիրուսներ) առկայությունից։
3. Ֆիզիկական աղտոտում՝ պայմանավորված է միջավայրի ֆիզիկական հատկությունների՝ լույսի, աղմուկի, ջերմության, խոնավության, ճառագայթման, էլեկտրամագնիսական դաշտի փոփոխություններով։

Տրանսպորտի եւ էներգետիկայի ոլորտները հիմնականում նպաստում են օդի աղտոտմանը, իսկ քիմիական աղտոտման կարեւոր աղբյուրը գյուղատնտեսությունը, արդյունաբերությունը եւ աղբահանության կործանումը:

Շատ գործոններ ազդում են բնակչության առողջության, սննդի(և այլն) վրա: Հիմնական բնապահպանական խնդիրները, որոնք ազդում են մարդու առողջության վրա.

Օդի աղտոտում, ջրի աղտոտումը, հողի աղտոտումը, աղմուկի աղտոտումը, սննդի որակը, թափոնների հեռացումը և այլն:

Օդի աղտոտում— առաջացնում է առողջական խնդիրներ, սրտանոթային և շնչառական հիվանդությունները։ Ավելացրել է սրտային և թոքերի սթրեսը: Եվ այլն:

Ջրի աղտոտում—սպանում է օրգանիզմներին, որոնք կախված են այդ ջրային մարմիններից- մեռած ձուկ, ծովախեցգետիները, թռչունները, դելֆիններ և շատ այլ կենդանիներ, որը սպանվել է աղտոտողներից իրենց բնակավայրում։

Հողի աղտոտում—թունավոր քիմիական նյութերը և թունաքիմիկատները հանգեցնում են մահացու հիվանդությունների, ինչպիսիք են մաշկի քաղցկեղը և մարդու շնչառական համակարգը, ինչպես նաև կլիմայի փոփոխությունները:

Աղմուկի աղտոտում—ազդում է ինչպես առողջության, այնպես էլ վարքագծի վրա․Անպարկեշտ ձայնը կարող է վնասել ֆիզիոլոգիական առողջությանը: Աղմուկի աղտոտումը կարող է առաջացնել բարձր սթրեսային մակարդակներ, լսողական կորուստ, քնի խանգարումներ եւ այլ վնասակար հետևանքներ:

Թափոնների հեռացում—առաջացնում է խնդիրներ, քանի որ պլաստմասսայթները հակված են արտադրել թունավոր նյութեր, ինչպիսիք են դիոկինները, երբ այրվում են:

Վերջին 100 տարիներին երկրագնդի մթնոլորտի ջերմաստիճանը բարձրացել է մոտ 1° C-ով և շարունակում է բարձրանալ։ Դրա արդյունքում հաճախակիացել և ուժգնացել են կլիմայական վտանգավոր երևույթները՝ փոթորիկները, ջրհեղեղները, կարկտահարումները, սաստիկ ձմեռները, չափազանց շոգ ամառները, երաշտը:

Երկրի և մթնոլորտի ջերմաստիճանը պահպանվում է ջերմոցային գազերի միջոցով, որոնք խոչընդոտում են Երկրից ջերմության արագ հեռացմանը տիեզերք՝ ստեղծելով ջերմոցային էֆեկտ։

Ջերմոցային գազեր են ածխածնի երկօքսիդը, մեթանը, օզոնը, ինչպես նաև ազոտի երկօքսիդը, ֆրեոնները։

Գիտնականները համոզված են, որ կլիմայի ներկայիս փոփոխության հիմնական պատճառը արդյունաբերական շրջանում հանածո վառելիքի (գազի, նավթի և ածուխի) այրման հետևանքով մթնոլորտում ջերմոցային գազերի խտության կտրուկ աճն է, ինչի հետևանքով մոլորակը սկսել է տաքանալ։

Ըստ ԱՄՆ-ի Օվկիանոսների և մթնոլորտի հետազոտության ազգային վարչության (NOAA)՝ դիտարկված 138 տարիներից ամենատաքը եղել է 2016թ-ը, երկրորդը՝ 2015թ-ը, երրորդը՝ 2017-ը: Այս ցուցանիշներն արդեն փաստում են գլոբալ տաքացման մասին:

Կլիմայական մոդելների համաձայն` գլոբալ միջին ջերմաստիճանը մինչև 2100թ-ը մոտավորապես կաճի 1.4 – 5.8° C-ով: Սա վտանգավոր է, քանի որ մթնոլորտի՝ անգամ 2 աստիճան տաքացումն արդեն կարող է աղետաբեր լինել մոլորակի համար. սառցադաշտերի հալոցքը կարագանա, կտրուկ կբարձրանա ծովի մակարդակը, կվնասվի բուսական և կենդանական աշխարհը: Կլիմայի փոփոխությունը կհանգեցնի նաև նոր հիվանդությունների առաջացմանը կամ սրմանը:

Գլոբալ տաքացումը չի շրջանցում նաև Հայաստանը։ Կլիմայական փոփոխությունների նկատմամբ Հայաստանն առավել զգայուն է խոցելի էկոհամակարգերի, կլիմայի չորության և հաճախակի նկատվող տարերային աղետների պատճառով։ Վերջին տարիներին զգալիորեն ավելացել են ծայրահեղ եղանակային երևույթները՝ երաշտ, ցրտահարություն, կարկտահարություն, սելավ, ջրհեղեղ, ուժեղ քամի, անտառային հրդեհ։

Ջերմոցային գազերի արտանետումները Հայաստանում

2010թ-ին Հայաստանում ջերմոցային գազերի ընդհանուր արտանետումները 1990թ. համեմատ կրճատվել են 70%-ով, իսկ 2000թ. համեմատ` աճել են 26%-ով։ Ջերմոցային գազերի կեսից ավելին բաժին է ընկնում ածխաթթու գազին։ Ջերմոցային գազերի արտանետման հիմնական ոլորտներն են էներգետիկան և գյուղատնտեսությունը։

Ինչպես կանխարգելել կլիմայի վտանգավոր փոփոխությունները

Կլիմայի փոփոխության վրա տարբեր չափաբաժիններով ազդեցություն ունեն մարդու գործունեության բոլոր ոլորտները։ Գոյություն ունի նույնիսկ ածխածնի ոտնահետք հասկացությունը, որը ջերմոցային գազերի արտանետումների այն քանակն է, որն արտադրվում է երկրների, ընկերությունների կամ անհատների գործունեության արդյունքում: Մենք թողնում ենք ածխածնի ոտնահետք, երբ օգտագործում ենք էլեկտրաէներգիա, սնունդ, տրանսպորտային միջոց և այլն։

Էլեկտրական լամպերը, որոնք օգտագործում ենք անգամ երբ դրա կարիքը չի լինում, նույնպես անուղղակիորեն նպաստում են գլոբալ տաքացմանը, քանի որ դրանց էներգիայի արտադրության համար արտանետվում են ջերմոցային գազեր, որոնք, ինչպես վերևում նշվեց, մթնոլորտում ստեղծում են ջերմոցային էֆեկտ՝ թույլ չտալով ջերմության արագ հեռացմանը երկրագնդից։

Որպես անհատ ածխածնի ոտնահետքը հնարավոր է նվազեցնել՝ ավելի քիչ էներգիա սպառելով։

էներգախնայող լուսադիոդային (LED) լամպերը, թեև ավելի թանկ արժեն, սակայն մոտ 75%-ով քիչ էներգիա են ծախսում և ավելի երկար են օգտագործվում, քան համարժեք լուսավորություն ապահովող շիկացման լամպերը։

Հայաստանի կառավարությունը կլիմայի փոփոխության դեմ պայքարի շրջանակներում նույնպես քայլեր է ձեռնարկում։ Կառավարության կողմից հաստատվել է ազգային գործողությունների ծրագիրը, որով նախատեսվում է՝

• բարձրացնել էներգախնայողության և էներգաարդյունավետության մակարդակը,
• զարգացնել վերականգնվող էներգետիկան,
• ավելացնել անտառապատ մակերեսը մինչև 20,1%,
• հողօգտագործման ժամանակակից տեխնոլոգիաների միջոցով վերականգնել դեգրադացված հողերը և պահպանել հողի բերրի շերտը:

Վերջին 150 տարիների ընթացքում երկիր մոլորակի բարձրանում է ։Մարդիկ առանձնապես չեն մտահոքվում , երբ լսում են , որ 150 տարիների ընթացքւմ երկր մոլորակի ջորմաստիճանը բարձրացել է։ Շատերը գուցե չեն էլ պատկերացնում , որ ջերմաստիճանի փոփոխության պատճառով էնդեմիկ բուսատոսակներ և կենդանատեսակներ են վերանում։Ակտիվանում են սողանքները , ավելանում են բնական աղետների թիվը , նվազում են ջրայի ռեսուրսները ։ Հայտնի է , որ մեր մոլորակի ջերմությունը պահպանում է մթնոլորտում առկա ջորմոցային գազերը։ Սակայն մարդու տնտեսական անհեռատես գործունեության հոտևանքով վերջին 150 տարիների ընթացքում մթնոլորտ առտանետվող ջեմոցային գազերը 40 տոկոսով ավելացել են ։ Դա համարվում է արդյունաբերական հեղափոխության բացասական հետևանքը։ Մասանավորապես հանածո վառելիքը ՝ նավթը , գազը , քարածուխը էներգի ստանալու նպատակով այրելիս առտտանետվում են ածխաթթու և այլ գազեր ։ Հայաստանի տարածքում ջերմոցային գազերի առտանետոմների մեջ գերակշռում են էներգետիկային ոլորտի առտանետումները կազմելով 78-93 տոկոս։
Կլիմայի փոփոխության հետևանքով ամռան ամիսներին երկարել են երաշտների տևողությունը , ջրային ռեսուրսների սակավությունը ։
ՄԱԿ-ի կլիմայի փոփոխությն շրջանակային կոնվեկցիաով փորձ է արվում զարգացած երկրներու կրճատել ջերմոցային գազերի առտանետումները ։ 2015 թվականի Փարիզի համաձայնագրով կոնվեկցիա անդամ 196 երկրները կմիավորեն ջանքերը , որպեսզի գլոբալ միջին ջերմաստիճանը չբարձրան 2 աստիճանից։

• 18,5 % — գյուղատնտեսական հողեր
• 2,2 % — բնակեցված հողեր
• 3,2 % — արդյունաբերության, տրանսպորտի, կապի և այլ ենթակայության տակ գտնվող հողեր
• 7,7 % — բնապահպանական, մշակութային, հանգստի, սպորտային և պատմամշակութային նշանակության հողեր
• 11,8 % — անտառային հողեր

Հողը ժողովրդի ամենակարեւոր կենսոլորտն է և նրա պահպանությունը, ինչպես նաև արդյունավետ մշակման մակարդակի ապահովումը բոլոր սերունդների գերագույն պարտականությունն է:
Երկրի կեղեւի վերին շերտը, որն օժտված է բերրիությամբ, պիտանի է բույսերի աճի, զարգացման համար, կոչվում է հող:
Հողի հիմնական հատկությունը` բերիությունն է, որով այն դառնում է գյուղատնտեսական արտադրության հիմնական անփոխարինելի միջոց եւ աշխատանքի առարկա:Գյուղատնտեսական մշակաբույսերից բարձր բերքի ստացման գործում կարեւոր նշանակություն ունի մարդու տնտեսական գործունեությունը` ոռոգումը, պարարտացումը, չորացումը եւ այլն, որի արդյունքում սակավ բերրի հողերը վեր են ածվում բարձր բերրի հողերի:
Ապարների քայքայումը, որի ընթացքում առաջանում է մանրացված զանգված`փխրուկ, կոչվում է հողմահարում: Հողառաջացման մեջ ամենից կարեւոր դերը պատկանում է կենսաբանական գործնթացին, որի բաղադրիչ մասը օրգանական նյութի սինթեզն է: Բարձրակարգ կանաչ բույսերը լեռնային ապարներից վերվնում են սննդառությքն համար տարրեր, օգտագործում ջուր եւ ածխաթթու գազ առաջացնում օրգանական մնացորդ: Մեռած բույսերը հարստացնում են ապարը օրգանական նյութերի մնացորդներով: Դանց մի մասը սնունդ է հանդիսանում միկրոօրգանիզմների համար, մյուս մասը հանքայնանում է եւ օգտագործում նոր օրգանական միացությունների հումուսային նյութերի: հողառաջացման տարբեր շերտերում տեղի է ունենում հանքային, օրգանական եւ օրգանահանքային նյութերի տեղաշարժ: Այտ պատճառով էլ առաջանում են գենետիկական հորիզոնները, որոնց ամբողջությունը կազմում է հողի պրոֆիլ:

1.

Էլեկտրական էներգիայի պահանջարկի օրեցօր աճը ստիպել է մարդկությանը փնտրել նաև էլեկտրաէներգիայի այլընտրանքային աղբյուրներ: Ներկայումս այդպիսիք են հողմային, երկրաջերմային, մակընթացային և արեգակնային էլեկտրակայանները:

Հողմաէլեկտրակայանը—

քամու էներգիան էլեկտրականի վերածող իրար միացած բազմաթիվ հողմատուրբինների համալիր է: Առավել չափով քամու էներգիա «որսալու» նպատակով հողմատուրբիններն ունեն հսկայական թևեր: Հատուկ սարքերով ղեկավարվող մեխանիզմները որոշում են քամու ուղղությունը և հողմատուրբինների թևերը շրջում այդ ուղղությամբ: Կալիֆոռնիայի հողմակայանում տեղադրված է ավելի քան 4000 գեներատոր, որոնց արտադրած էներգիան բավարարում է ողջ Սան Ֆրանցիսկոն էլեկտրաէներգիայով ապահովելու համար:

Արեգակնային— 

էներգիան էլեկտրականի վերածելու համար գիտնականները ստեղծել են արեգակնային մարտկոցներ, որոնք բաղկացած են բազմաթիվ լուսաէլեկտրական բջիջներից: Յուրաքանչյուր բջիջ կազմված է աննշան քիմիական խառնուրդներ պարունակող սիլիցիումի շերտերից: Երբ այդպիսի բջիջի վրա ընկնում է արեգականային լույսը, էլեկտրոնները սիլիցիումի մի շերտից տեղափոխվում են մյուսը՝ առաջացնելով էլեկտրական հոսանք: Արեգակնային մարտկոցներն արդյունավետ աշխատում են հատկապես արևոտ վայրերում: 

Երկրաջերմային— 

էլեկտրակայաններում օգտագործում են Երկրագնդի խորքում թաքնված էներգիան, որտեղ նրա հալված միջնապատյանին մոտ հանքապարները շիկացած են մինչև 300^օC: Այդ ջերմությունը օգտագործելու համար հորատում են 2 խոր, նեղ հորատանցքեր. անցքերից մեկի մեջ ջուր են մղում, որն ակնթարթաբար սկսում է եռալ և վերածվում է գոլորշու: Իսկ այդ վիթխարի ճնշման գոլորշին վեր է բարձրանում երկրորդ հորատանցքով և օգտագործվում տուրբինը պտտելու ու էլեկտրաէներգիա ստանալու համար:

Մակընթացային— 

էլեկտրակայաններում էլեկտրաէներգիայի է վերածվում մակընթացության էներգիան: Դրանք հատուկ սարքեր են, որոնք կառուցված են ծովափերին և օգտագործում են մակընթացության ժամանակ դեպի ցամաք շպրտվող ջրի էներգիան:Գիտնականներն ստեղծել են նաև ծովի ալիքների ջրի մակարդակի փոփոխությունը էլեկտրական էներգիայի վերածելու սարքեր: Դրանցից մեկը, որը հանդերձված է լողաններով, անվանել են «բադիկ»: Ալիքների վրա վեր ու վար տատանվող այդ լողաններն ալիքների էներգիան հաղորդում են պոմպին, որը շարժման մեջ է դնում տուրբինով ոչ մեծ գեներատորը:

2.

Ջերմաէլեկտրակայան (ջէկ)-

Ջէկում էներգիան արտադրում են շոգետուրբինով շարժման մեջ դրվող գեներատորները: Տուրբինը պտտող շոգի ստանալու համար կաթսաներում ջուրը եռացնում են՝ մազութ կամ մանրացված ածուխ  այրելով: Օգտագործված շոգին սառեցնում են, խտացնում և կրկին ուղարկում են կաթսայակայանք:Որոշ ջէկերում, որպես լրացուցիչ վառելիք, այրում են թափոններ ու ամենաբազմազան մնացուկներ: Հզոր ջէկեր են գործում նաև Երևան ու Հրազդան քաղաքներում:

Ջրաէլեկտրակայան (ջրէկ)-

Ջրէկները կառուցում են մեծ, ջրառատ կամ լեռնային արագահոս գետերի վրա: Ջրէկի շինարարությունը, սովորաբար, սկսվում է հողե, քարե կամ բետոնե ամբարտակի կառուցումով: Պատնեշված գետի ջուրը կուտակվում է ամբարտակի մոտ՝ առաջացնելով ջրամբար: Սեփական ճնշման տակ ջուրը հսկա խողովակներով ջրամբարից ուժգնորեն թափվում է տուրբինի վրա և պտտում նրա ներսում գտնվող պողպատե թիանիվը: Թիանվին միացված է մեկ այլ մեքենայի՝ գեներատորի ներքին մասը՝ ռոտորը, որը նույնպես պտտվում է, և գեներատորն արտադրում է էլեկտրական էներգիա:

Ատոմային էլեկտրակայան (ԱԷԿ)-

ԱԷԿ-ում մի ամբողջ վագոն ածխի փոխարեն հարկավոր է ընդամենը 10 գ ատոմային վառելիք: ԱԷԿ-ում գեներատորները պտտման մեջ են դրվում շոգետուրբիններով, իսկ շոգի ստանալու համար անհրաժեշտ ջերմությունն անջատվում է ատոմային ռեակտորում տեղի ունեցող միջուկային ռեակցիայից: Ռեակտորը շրջափակված է բետոնե հաստ պատերով, և ինքնաշխատ սարքերը վերահսկում են միջուկային ռեակցիան ու անհրաժեշտության դեպքում դադարեցնում այն: